Салих Сәйдәшев
2020 елның 3 декабрендә Татарстан Республикасы күренекле татар композиторы Салих Сәйдәшевнең (1900-1954) 120 еллыгын билгеләп үтә. Композиторның музыкаль иҗаты-татар халкының рухи үсешендә мөһим тарихи чор. Ул татар опера, балет, симфония музыкасының киләчәк үсеше өчен нигез салды.
Композиторның иҗаты мәдәнияттә зур үсеш белән туры килә, шәһәр татарлары арасында көнчыгыш юнәлешеннән Европа ягына кискен борыла, бу исә профессиональ башкару һәм иҗат барлыкка килүдә чагыла. Әлеге процессны уңышлы дәвам итү өчен профессиональ композитор барлыкка килергә тиеш. Бу эшне дә Салих Сәйдәшев башкара. Ул татар музыкасын яңа баскычка куйды, гореф - гадәтләрне ташламыйча, сыйфатлы итеп баетып», - дип билгеләп үтә з.н.Сәйдәшева.
Композиторның музыкасы хәзерге заманда яши. Автор көйләренең яңа инструменталь аранжировкалары, Салих Җамалетдин улы темаларына нигезләнгән симфоник, камера, хор әсәрләре булдырыла. Татарстан Республикасы Дәүләт җыр һәм бию ансамбле җитәкчесе Л.Кустабаева сүзләренә караганда, Мәскәүдә Алмаз Монасыйповның «Салих Сәйдәшев музыкаль караш» («Салих Сәйдәшев") премьерасы турында: "залда еладык, бу музыка яңгыраганда, аны Сәйдәшев тормышы көзгесе буларак кабул иттеләр. Анда чыннан да бар нәрсә – Увертюра, Триумф, фаҗига, гафу итү һәм халыкның талантлы улына карата зур мәхәббәте булды».
Югары Ослан районында Кызыл Байрак – матур урын бар. Бу-хыялда ак пароходлар белән манящими торган романтиксекий Идел киңлеге һәм үсеп килүче Кызыл Байрак белән биек яр. Кызыл Байрак тәрҗемәсендә Кызыл Байрак билгели.
Кызыл Байрак авылына бару - димәк, С. Сәйдәшевка кунакка килү. Кызыл Байрак С. Сәйдәшев өчен Совет Татариясендәге җәннәт почмагы була. Монда, 1920 елдан башлап, сугышка кадәр диярлек (1940 ел), җәйге чорда Шиһап Әхмәров абыйсы Салих Сәйдәшев йортында яши, шуңа күрә бу җирлекне С.Сәйдәшевнең икенче ватаны дип атыйлар.
Монда аны табигать үзе чакыра, анда халык яраткан иҗат җимешләре туа. Кызыл Байрак аңа иҗади илһам алырга көч бирде.
1990 елның мартында Салих Сәйдәшев мемориалы һәм Идел буенда зур булмаган аланда зур мәрмәр таш-Сәйдәш музыкасы сакланган кебек, аның үзенчәлеген саклап калу өчен, эшкәртелмәгән валун өчен стильләнгән монолит рәвешендә һәйкәл куела.Таш һәрвакыт тере чәчәкләр.
Август аенда урнашкан каралган аланда композитор «Сәйдәшстан»истәлегенә ел саен үткәрелә торган сәнгать бәйрәме үткәрелә. 2001 елдан башлап, һәр ел саен, августның бер көнендә, бу алан татар мәдәнияте бәйрәменең шатлыгы белән уртаклаша. Сәйдәшев музыкасын яратучылар саны елдан-ел арта бара.